Onye na-arụ ọrụ ịkwọ ụgbọ mmiri Luisier malitere igwu mmiri miri emi na saịtị Andrea Maxwell na Peshtigo na Disemba 1, 2022. Tyco Fire Products na-enye ndị nwe ụlọ ọrụ mgbapu n'efu dị ka ihe ngwọta ga-ekwe omume na mmetọ PFAS sitere na akụrụngwa ha. Ndị ọzọ bi ebe ahụ na-enwe obi abụọ ma na-ahọrọ ụzọ ọzọ mmiri ọṅụṅụ dị mma. Foto sitere n'aka Tyco/Johnson Controls
Mmiri nke ụlọ ya dị na Peshtigo dị n'akụkụ ụlọ akwụkwọ ọkụ ọkụ nke Marinette, bụ ebe kemịkalụ ejibu ọkụ ọkụ na-abanye n'ime mmiri ala ka oge na-aga. Ngwaahịa Tyco Fire, nke nwere akụrụngwa, nwalere ihe dị ka olulu mmiri 170 na mpaghara maka PFAS (nke a makwaara dị ka “kemịkalụ na-adịgide adịgide”).
Ndị na-ahụ maka nchịkwa na ndị ọkachamara ahụike welitere nchegbu banyere ọtụtụ puku kemịkalụ sịntetik ka ejikọtawo ha na nsogbu ahụike siri ike, gụnyere akụrụ na ọrịa cancer testicular, ọrịa thyroid, na nsogbu ọmụmụ. PFAS ma ọ bụ perfluoroalkyl na ihe ndị dị na polyfluoroalkyl anaghị emebi nke ọma na gburugburu ebe obibi.
Na 2017, Tyco kọrọ ọkwa dị elu nke PFAS na mmiri ala nye ndị na-ahụ maka gọọmentị na nke mbụ. N'afọ sochirinụ, ndị bi na ya gbara ụlọ ọrụ ahụ akwụkwọ maka imetọ mmiri ọ drinkingụ ,ụ, wee nweta ndezi $17.5 na 2021. N'ime afọ ise gara aga, Tyco enyela ndị bi na mmiri karama na usoro nhicha ụlọ.
Echiche ikuku nke onye ọrụ nkwekọrịta na-egwu olulu mmiri miri emi na saịtị Andrea Maxwell na Peshtigo na December 1, 2022. Tyco Fire Products na-enye ndị nwe ụlọ ọrụ ngwupu n'efu ka ọ bụrụ ihe ngwọta maka mmetọ PFAS na ihe onwunwe ha Ndị ọzọ bi n'obodo ukwu na-enwe obi abụọ na nke a nhọrọ ma na-ahọrọ ụzọ ndị ọzọ dị mma karịa mmiri ọñụñụ. Foto sitere n'aka Tyco/Johnson Controls
Ndị na-ahụ maka gburugburu ebe obibi na-ekwu na n'ọnọdụ ụfọdụ, mana ọ bụghị ihe niile, olulu mmiri miri emi nwere ike dozie nsogbu nke mmetọ PFAS. Kemịkalụ ndị a nwere ike ịbanye n'ime ọdọ mmiri miri emi, ọ bụghịkwa isi mmiri miri emi nwere ike inye mmiri ọñụñụ dị mma ma dịgidere na-enweghị ọgwụgwọ dị oke ọnụ. Mana ka ọtụtụ obodo na-achọpụta na ọkwa PFAS na mmiri ọñụụ ha nwere ike ọ gaghị adị mma, ụfọdụ na-elebakwa anya ma olulu mmiri miri emi nwere ike ịbụ azịza ya. Na ndịda ọdịda anyanwụ Wisconsin obodo Campbell na Ile de France, ule emere na 2020 gosiri ọkwa dị elu nke PFAS na olulu mmiri nkeonwe. Ugbu a, obodo ahụ ga-egwu olulu mmiri n'ime mmiri miri emi nke mpaghara ahụ iji mara ma ọ ga-abụ ebe nchekwa mmiri ọñụñụ.
N'ebe ugwu ọwụwa anyanwụ Wisconsin, Tyco na-eche ọtụtụ ikpe metụtara mmetọ PFAS ihu. Na mbido afọ a, Ngalaba Ikpe Ziri Ezi nke Wisconsin gbara Johnson Controls na Tyco ndị enyemaka ya akwụkwọ maka ịghara ịkọ ọkwa dị elu nke PFAS na mmiri ala steeti ruo ọtụtụ afọ. Ndị ọrụ ụlọ ọrụ kwuru na ha kwenyere na mmetọ ahụ bụ naanị saịtị Tyco, ebe ndị nkatọ kwuru na onye ọ bụla maara banyere mmiri dị n'ime ala.
Enwere ike ime ihe ọ bụla ngwa ngwa? Amaghị. Ikekwe, "Maxwell kwuru. “Ihe mmetọ ahụ ọ̀ ka ga-adị? Ee. Ọ ga-adị mgbe niile ma ha na-eme ihe niile ha nwere ike ime iji kpochapụ ya ugbu a. "
Ọ bụghị onye ọ bụla bi na mmetọ PFAS metụtara na-ekwenye na Maxwell. Ihe dị ka mmadụ iri na abụọ abịanyela aka n'akwụkwọ na-akpọ ndị bi n'ime ime obodo ugwu ọwụwa anyanwụ Wisconsin ka ha sonyere Marinette dị nso maka inye mmiri obodo ahụ. Ndị ọzọ na-ahọrọ ịzụta mmiri n'obodo Peshtigo ma ọ bụ rụọ ọrụ mmiri nke obodo ha.
Tyco na ndị isi obodo na-atụle nhọrọ ruo ọtụtụ afọ, akụkụ abụọ ahụ na-ekwukwa na mkparịta ụka enwebeghị nkwenye na ngwọta na-adịgide adịgide maka nsogbu mmiri.
N'oge ọdịda a, Tyco malitere inye ndị nwe ụlọ nkwekọrịta miri emi nke ọma iji chọpụta mmasị ha. Ọkara nke ndị nnata, ma ọ bụ ndị bi na 45, abanyela na nkwekọrịta, ụlọ ọrụ ahụ kwuru. N'okpuru nkwekọrịta ahụ, Tyco ga-egwu olulu mmiri n'ime mmiri miri emi ma wụnye usoro obibi iji mee ka mmiri dị nro ma na-agwọ oke radium na ihe ndị ọzọ na-emerụ emerụ dị na mmiri dị n'ime ala. Nlele nke ọma na mpaghara ahụ egosila ọkwa radium ihe dị ka okpukpu atọ ruo isii karịa ụkpụrụ mmiri ọ drinkingụ drinkingụ gọọmenti etiti na steeti.
"Ọ bụ ngwakọta nke teknụzụ na-ewepụ ihe ndị a sitere n'okike nke ọma ma na-edobe ịdị mma na uto nke mmiri," Cathy McGinty, Onye isi na-ahụ maka Sustainability na Johnson Controls kwuru.
Echiche ikuku nke Tyco Fire Training Center na Marinette. DNR kwuru na ha nwere data na-egosi na mmiri mkpofu nwere PFAS sitere na ebe ọzụzụ. A maara kemịkalụ ndị a na-agbakọba n'ihe siri ike dị ndụ nke a na-emepụta n'ebe a na-ahụ maka nsị mmiri, bụ nke a na-ekesa ya na ubi ugbo. Foto sitere n'aka Johnson Controls International
Nnwale egosighi PFAS n'ime aquifer miri emi, nke obodo ndị agbata obi na-ejikwa ya dị ka isi iyi mmiri ọñụñụ n'èzí ebe e merụrụ emerụ gburugburu ụlọ akwụkwọ ọkụ ọkụ, McGuinty kwuru. Otú ọ dị, dị ka Ngalaba Na-ahụ Maka Ihe Ndị Na-ahụ Maka Ọdịbendị nke Wisconsin si kwuo, ụfọdụ olulu mmiri dị omimi na mpaghara ahụ nwere obere ogige PFAS. Ụlọ ọrụ ahụ kwupụtakwara nchegbu na PFAS nwere ike ịbanye n'ime mmiri ndị miri emi.
Maka obodo ndị PFAS metụtara, DNR aghọtala ogologo oge na inye mmiri nke ime obodo bụ nhọrọ kacha mma maka mmiri ọṅụṅụ dị mma. Otú ọ dị, Kyle Burton, onye isi ọrụ DNR nke ọrụ ubi, kwuru na ụlọ ọrụ ahụ achọpụtala na ụfọdụ ndị bi na-ahọrọ olulu mmiri miri emi, nke nwere ike ịbụ ngwọta dị ogologo oge. O kwuru na njikwa Tyco na Johnson na-ebelata ihe ize ndụ nke mmetọ obe na atụmatụ olulu mmiri ndị a.
Burton kwuru, "Anyị maara na (Johnson Controls) mere ịdị uchu ha mgbe ha na-emepụta olulu mmiri ha chere na ha bụ, anyị chọkwara inwe ike ịnye mmiri na-enweghị PFAS," Burton kwuru. "Ma anyị agaghị ama ruo mgbe anyị nwalere olulu mmiri ndị a n'ógbè ahụ ruo oge ụfọdụ iji jide n'aka na ọ dịghị mmetọ ọ bụla."
A na-echekwa oke mmiri dị ala, mana Burton kwuru na enwere ike inwe mgbawa n'akụkụ ụfọdụ nwere ike itinye mmetọ. Njikwa Tyco na Johnson ga-eduzi ule miri emi nke nkeji nkeji iri na ise maka PFAS na mmetọ ndị ọzọ iji nyochaa ịdị irè nke usoro nchacha n'ime afọ mbụ nke nrụnye. Onye nnọchi anya DNR nwere ike chọpụta mkpa ọ dị maka nleba anya obere oge.
Isi iyi nke mmiri nwere ike ịbụ St. Pete Sandstone Formation ma ọ bụ aquifer mpaghara n'okpuru ndịda ụzọ abụọ n'ụzọ atọ nke steeti. Nnyocha e mere n'afọ 2020 chọpụtara na ọkwa radium na mmiri ọha na-enweta site na aquifers na-abawanye n'ime afọ iri abụọ gara aga. Mmiri ala dị omimi na-ejikọta nkume ruo ogologo oge, ya mere ọ dị n'okpuru ọkwa radium dị elu, ndị nchọpụta ahụ kwuru. Ha kwukwara na ọ bụ ihe ezi uche dị na ya iche na ọnọdụ ahụ na-akawanye njọ ebe ọ bụ na agbagoro olulu mmiri ndị obodo iji zere imetọ mmiri dị n'ime ala site na mmetọ elu.
Ntinye uche nke radium bilitere na mpaghara ọwụwa anyanwụ nke steeti ahụ, mana ọkwa gbagoro na ọdịda anyanwụ na etiti Wisconsin. Ka itinye uche na-abawanye, obodo ma ọ bụ ndị nwe ụlọ na-achọ iji aquifer dị ka isi iyi mmiri ọṅụṅụ nwere ike ịmanye ịmalite ọgwụgwọ ọzọ, nke nwere ike ịdị ọnụ karịa.
N'obodo Peshtigo, Johnson Controls na-ekwusi ike na mmiri na-agbaso ụkpụrụ mmiri steeti, gụnyere ụkpụrụ PFAS nke steeti ahụ nakweere nso nso a. Ha kwukwara na ha ga-agbaso ụkpụrụ ọhụrụ ọ bụla sitere na DNR ma ọ bụ EPA, nke ga-adị ala karịa ma chebe ahụike ọha.
Ruo afọ 20, njikwa Tyco na Johnson zubere ịrụ ọrụ n'olulu mmiri ndị a. Mgbe ahụ ọ dịịrị onye nwe ụlọ. Ha ga-akwụ naanị otu ngwọta mmiri maka onye ọ bụla bi na ụlọ ọrụ ahụ chere na ọ metụtara.
Ebe ọ bụ na ọtụtụ ndị bi na ya anabatala onyinye Tyco ka ha gwuo olulu miri emi, enweghị nkwenye na nke a bụ ngwọta kacha mma. Maka ndị obodo na-ahụ maka mmetọ PFAS, esemokwu dị n'etiti ndị bi na-egosipụta mgbagwoju anya nke nsogbu ahụ yana ihe ịma aka nke iru ngwọta anabatara.
Na Fraịde, Jennifer kesara akwụkwọ mkpesa iji kwado nkwado maka ịtụgharị ndị bi n'akụkụ mmiri nke obodo ka ọ bụrụ Marinette maka ọkọnọ mmiri nke obodo ahụ. Ọ na-atụ anya ịnakọta mbinye aka zuru oke iji tinye akwụkwọ na Marinette City Council na njedebe nke March, Tyco akwụwokwa onye ndụmọdụ ka ọ nye ya ndụmọdụ gbasara usoro njikọ ahụ. Ọ bụrụ na njikọ ahụ emee, ụlọ ọrụ ahụ kwuru na ọ ga-akwụ ụgwọ maka ịkwọ ụgbọ mmiri ma kwụọ ụgwọ ego maka ndị nwe ụlọ maka ụtụ isi ọ bụla ma ọ bụ ọnụego mmiri jikọtara na nhọrọ ahụ.
Jeff Lamont nwere isi iyi mmanya n'ụlọ ya na Peshtego, Wisconsin n'ihi mmetọ PFAS nke mmiri mgbata. Angela Major/WPR
"Echere m na emela ya," Friday kwuru. "Ọ dịghị mgbe ị ga-echegbu onwe gị maka mmetọ nwere ike ime, onyunyo mgbe niile, mkpa iji usoro nhicha na ihe niile."
Na Fraịde, nọ na mmetọ mmetọ na ule gosipụtara ọkwa PFAS dị ala. Ọ na-enweta mmiri karama sitere na Tyco, ma ezinụlọ ya ka na-eji mmiri olulu mmiri esi nri na ịsa ahụ.
Onye isi oche Peshtigo City Cindy Boyle kwuru na kọmiti ahụ na-atụle nhọrọ DNR họọrọ maka ịnweta mmiri dị mma site na ụlọ ọrụ ọha, ma n'ime obodo nke ha ma ọ bụ n'agbata obi.
"N'ime nke a, ọ na-enye nlekọta nchebe site na Ụlọ Ọrụ Na-ahụ Maka Ọha na Ọha iji hụ na ndị bi na-aṅụ mmiri dị mma," Boyle kwuru.
O kwuru na obodo Marinette adịghị njikere inye mmiri na-enweghị ndị bi na ya. Boyle gbakwụnyere na ịwekọta ụfọdụ ndị bi na ya ga-ebelata ụtụ isi obodo, na-ekwu na ndị na-anọ n'obodo ahụ ga-enwetakwu ụgwọ ọrụ ego. Ụfọdụ ndị obodo megidekwara mgbakasị ahụ n'ihi oke ụtụ isi, oke mmiri na-amachibido ịchụ nta ma ọ bụ ọkụ ọkụ.
Agbanyeghị, enwere nchegbu gbasara ego a ga-eji rụọ ụlọ ọrụ mmiri nke obodo ahụ. Kachasị mma, atụmatụ obodo na-egosi na akụrụngwa nwere ike na-efu ihe karịrị $91 nde iji wuo, agụnyeghị ọrụ na mmezi na-aga n'ihu.
Mana Boyle kwuru na akụrụngwa ahụ ga-ejere ndị bi na ya ozi ọ bụghị naanị na mpaghara ụlọ ọrụ ahụ chere na emetọọ, kamakwa na mpaghara sara mbara ebe DNR na-enyocha mmetọ PFAS. Johnson Controls na Tyco jụrụ ịnwale ebe ahụ, na-ekwu na ụlọ ọrụ ahụ abụghị maka mmetọ ọ bụla na mpaghara ahụ.
Boyle kwetara na ndị bi na-enwe nkụda mmụọ maka ọganihu ọganihu ha na-enwe ma na-ejighị n'aka ma nhọrọ ndị ha na-enyocha ga-ekwe omume maka ndị bi ma ọ bụ Ụlọ Ọrụ Na-ahụ Maka Ọrụ. Ndị isi obodo na-ekwu na ha achọghị ka ndị na-atụ ụtụ isi kwụọ ụgwọ maka ịnye mmiri dị mma site na ụlọ ọrụ.
"Ọnọdụ anyị taa dị ka ọ dị site na mmalite," Boyle kwuru. "Anyị chọrọ ime ihe niile anyị nwere ike ime iji nye onye ọ bụla mmiri dị ọcha na-aga n'ihu na-efunahụ ndị ọrụ."
Ma ụfọdụ ndị bi, gụnyere Maxwell, ike ichere ike gwụrụ ha. Nke a bụ otu n'ime ihe mere ha ji nwee mmasị miri emi ngwọta.
Maka ajụjụ ma ọ bụ nkọwa, biko kpọtụrụ nkwado ndị na-ege ntị WPR na 1-800-747-7444, email listener@wpr.org, ma ọ bụ jiri fọm nzaghachi ndị na-ege ntị.
© 2022 Wisconsin Public Radio, ọrụ nke Wisconsin Educational Communications Council na Mahadum Wisconsin-Madison.
Oge nzipu: Dec-21-2022